Şehrîzâde Mehmed Saîd Efendi Tarih-i Düvel ve Mülük (II. Cilt)

Üzerinde çalışma yaptığımız Tarih-i Düvel ve Mülük eserinin ikinci cildi Şehrîzâde Mehmed Saîd Efendi'nin önemli eserlerinden biridir. İki ciltten meydana gelen bu eserin birinci cildinde Hz. Adem'den Hz. Muhammed'in Medine'ye hicret ettiği vakte kadar hüküm süren devletlerden ve yöneticilerinden bahsedilmektedir. Ancak birinci cildin nerede olduğuna dair bir bilgi bulunmamaktadır. Üzerinde çalıştığımız Tarih-i Düvel ve Mülük'ün ikinci cildi 112 varaktan oluşmaktadır. İsmâil Âsım Efendi'nin, 1759 yılında Koca Râgıb Paşa'nın tavsiyesi üzerine şeyhülislâmlığa getirildiği tarihten bir ay sonra yazılmaya başlanan eserin bitiş tarihi tam belli değildir. Eser bittikten sonra III. Mustafa'ya takdim edilmiştir. Esere besmele ile başlayan Şehrîzâde, hamdele ve salveleden sonra eserle ilgili bilgiler vermiştir. Dört ana bölümden oluşan eserin birinci bölümünde dört halifenin hayatları ve faaliyetlerinden, ikinci bölümünde ise on iki imamın hayatlarından bahsedilmektedir. Üçüncü bölümde Emevi Devletinin tarihi anlatılmakta devamında Emevi Devletinin devamı niteliğinde olan İslam Devletlerinden özellikle de Endülüs Emevilerinden ve onlardan sonra İspanya'da kurulan Müslüman emirlikler ve şehirlerden bahsedilmektedir. Müellif en geniş ve son bölüm olan dördüncü bölümde Abbasi Devletinin tarihini ayrıntılı bir şekilde ele almaktadır. Bu bölümde Abbasilerin kültürel faaliyetleriyle beraber bu dönemde yaşayan büyük zatların ve alîmlerin hayatları da başlıklar halinde anlatılmaktadır. Müellif eseri yazarken dönemle ilgili yazılmış olan muteber kitaplardan istifade ettiğini dile getirmiş ve eser içerisinde alıntı yaptığı kitapların ismini vermiştir. Eserde oldukça fazla Arapça, Farsça deyimler, atasözleri, şiirler ve kelamıkibarlara yer verilmiş, konular bağlamında ayet ve hadislerden istifade edilmiştir. Bazı kısımlarda açık bir dil kullanılırken genel olarak ağır bir dil kullanılmıştır. Dört Halife dönemi, Emevi ve Abbasi Devletleriyle ilgili araştırma yapmak isteyenler için önemli bir kaynak olduğunu düşündüğümüz bu eserin tüm bilim dünyasına faydalı olmasını temenni ederiz.